قرارداد آتی سبد سهام و نحوه معامله آن 

قرارداد آتی سبد سهام و نحوه معامله آن 

قرارداد آتی (future contract) توافقنامه‌ای است مبتنی بر خرید یا فروش دارایی که در زمان معینی در آینده و با قیمت مشخص انجام می شود.

قراردادهای آتی را معمولا به دو گروه اصلی طبقه بندی می‌­نمایند:

قراردادهای آتی کالا و قراردادهای آتی مالی.

دارایی پایه موضوع قرارداد در قراردادهای آتی کالا شامل محصولات کشاورزی، فلزات و مواد نفتی است.

قراردادهای آتی مالی ابزارهایی نظیر سهام، اوراق قرضه و ارز را در بر می­‌گیرد.

قراردادهای آتی برای نخستین بار بر پایه محصولات کشاورزی و بعدها بر پایه منابع طبیعی مانند نفت معامله می‌شدند.قراردادهای آتی مالی در سال ۱۹۷۲ وارد بازار شدند.

در سال­‌های اخیر، قرارداد بر پایه‌های دیگر مانند ارز، نرخ بهره و شاخص‌های بازار سهام بسیار متداول شده‌اند و نقش مهمی در کنترل ریسک بازی می‌کنند.

کالای تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد کیفیت و کمیت باشد و زمان تحویل و محل تحویل آن نیز مشخص باشد.

تنها متغیر در معاملات آتی “قیمت” است که در مرحله معامله کشف می‌شود.

ویژگی قراردادهای آتی

ویژگی قراردادهای آتی شامل موارد زیر می باشد:

اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﻮدن ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻗﺮارداد:

یکی از معایب قراردادهای آتی به شرایط استاندارد این قراردادها مربوط می­‌شود که نمی­‌تواند به صورت دقیق به همه نیازهای مشارکت کنندگان در بازارهای مالی پاسخگو باشد.

به عنوان مثال، اگر مدیر یک صندوق سرمایه­ گذاری علاقه­‌مند باشد تا قرارداد آتی بر روی اوراق خزانه امریکا به مبلغ ۱۲۰ هزار دلار را با سر رسید ماه ژانویه خریداری نماید، چنین قراردادی وجود ندارد.

به صورت استاندارد قراردادهای آتی اوراق خزانه دارای ارزش اسمی ۱۰۰ هزار دلار است و تاریخ انقضاء آن­‌ها ماه‌های مارچ، ژوئن، سپتامبر و دسامبر می­‌باشد.

بنابراین چنانچه مدیر صندوق از قراردادهای آتی استفاده کند، به صورت دقیق به هدف مورد نظر خود دست نخواهد یافت.

ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در ﺑﻮرس (ﺷﻔﺎﻓﻴﺖ ﻗﻴﻤﺖ):

بورس معاملات آتی مکانی معین برای خریداران و فروشندگان است که از طریق سامانه الکترونیکی دارای استاندارد بورس، معاملات آتی انجام می­‌شود و این معاملات برای همه شرکت­ کنندگان در بازار به صورت عادلانه عرضه می­‌شود.

کارگزاران سفارشات مشتریان را از طریق روش­‌های ابلاغ شده توسط بورس در سامانه معاملاتی قراردادهای آتی قرار می­‌دهند. معاملات ثبت شده براساس اولویت­‌های قیمتی و در صورت مساوی بودن قیمت­‌ها بر اساس اولویت زمانی انجام می­‌شود.

بورس­‌ها خود رأسا حق معامله ندارند و نمی­‌توانند مشتریان را وادار به معامله نمایند. مسئولیت بورس‌­ها ایجاد بازاری منسجم و شفاف جهت کشف قیمت­‌ها و انجام معاملات به صورت عادلانه است. تمام بورس­‌های دنیا توسط مقام ناظر کنترل و اداره می­‌شوند.

چنانچه اعضای معامله­‌گر بورس مقررات را نادیده بگیرند مشمول جریمه و یا ممنوع المعامله می­‌گردند.

اﺗﺎق ﭘﺎﻳﺎﭘﺎی (ﭘﺎﻳﺎﭘﺎی روزاﻧﻪ) و ﻧﺒﻮد رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒـﺎری، وﺟﻮد ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ وﺟﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ و ﻛﺎﻫﺶ رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒﺎری:

پایاپای هر بورس نقش مهمی را جهت تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده ایفا می­‌کند و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معامله می­‌باشد.

ﻧﻘﺪ ﺷﻮﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎﻻ:

در قراردادهای آتی برای اینکه سرمایه­ گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشد، نیاز به مالکیت آن دارایی معین ندارد و با عمل پیش ­فروش می­‌تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار فیزیکی تهیه نماید که این امر میزان نقدشوندگی معاملات را تا حد بسیار زیادی افزایش می­‌دهد.

اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﻳﺮی ﭘﺎﻳﻴﻦ:

این ویژگی به دلیل توضیحات مورد اول می‌باشد.

پوشش ریسک:

مهمترین مزیت قراردادهای آتی خاصیت پوشش ریسک آن است. پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی در بازار است که هدف از آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است.

هزینه اندک معاملات:

معاملات قراردادهای آتی نسبت به معاملات نقدی از هزینه معاملاتی کمتری برخوردار است.

اهرم مالی:

استفاده از اهرم مالی معاملات قراردادهای آتی دربرگیرنده ریسک بالایی بوده و به معامله­ گران فرصت به­ دست آوردن سود زیادی را می­‌دهد به طوری که معامله‌­گر با یک سپرده اولیه اندک می­‌تواند معادل کل ارزش دارایی تعهد شده، کسب سود یا زیان نماید.

قبل از انجام معامله آتی باید توجه داشت که این معاملات دارای ریسک است و مطالعه و آگاهی دقیق از دستورالعمل­‌های مربوطه بسیار ضروری می­‌باشد.

معامله آتی دارای ریسک­‌های مالی بالقوه­‌ای است و ممکن است برای همه سرمایه­ گذاران مناسب نباشد. در معاملات آتی سود و زیان خریدار و فروشنده متقارن است.

بدین معنی که اگر طرف دارنده موقعیت تعهدی خرید در این قرارداد سود کند لزوما طرف دارنده موقعیت تعهدی فروش زیان می­‌کند. ولی مسئله‌­ای که این ریسک را تشدید می­‌کند اهرمی بودن معاملات آتی است.

مشخصات قرارداد آتی

مشخصات هر قرارداد آتی به شرح زیر است:

ﻧﻮع داراﻳﻲ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻛﺎﻻ:

اصطلاحا در قراردادهای آتی، کالا یا آن دارایی که قرارداد آتی بر روی آن منتشر می­‌شود را دارایی پایه می­‌گویند.

معمولا در بورس‌­های کالایی دنیا بر روی دارایی­‌های مختلفی از جمله محصولات کشاورزی،انواع فلزات، انواع فراورده­‌های نفتی و سایر محصولات قرارداد آتی منتشر می‌­شود و به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح می‌­شوند.

اﻧﺪازه ﻗﺮارداد آتی:

اندازه قرارداد، حجم دارایی را که طی یک قرارداد باید تحویل داده شود، مشخص می­‌کند.

به عبارت دیگر، مقدار استاندارد شده دارایی پایه را به اصطلاح، اندازه قرارداد گویند. در قراردادهای آتی اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین می‌­شود و سرمایه گذاران فقط می­‌توانند مضرب­ه‌ای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند.

به طور مثال در قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالا، اندازه قرارداد ۱۰ عدد سکه طلای بهار آزادی طرح امام خمینی (ره) می­‌باشد. تمامی ویژگی­‌های مورد نظر یک قرارداد آتی در قالب مستندی به نام مشخصات قرارداد توسط بورس به اطلاع عموم می­‌رسد.

دوره و ﺳﺎﻋﺖ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮرﺳﻴﺪ:

تاریخ سر رسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین می­‌شود و فقط برای سر رسیدهای معینی که تعیین می­‌شود امکان انجام معاملات آتی وجود دارد.

مثلا در بورس کالا، امکان راه اندازی قراردادهای آتی سکه طلا در سر رسید تمامی ماه‌­های سال به تشخیص بورس وجود دارد.

بورس‌های معامله قرارداد آتی

در کشورهای مختلف، بورس‌های زیادی برای معامله قراردادهای آتی وجود دارد. بورس شیکاگو (CBOT) و بورس تجاری شیکاگو (CME) در آمریکا، دو نمونه از بزرگترین بورس‌های آتی در آمریکا هستند.

از بزرگترین بورس­‌های آتی در اروپا «بورس قراردادهای آتی و اوراق اختیار معامله بین ­المللی لندن» (LIFFOE) و بورس یورکس (Eurex) می­‌باشد.

سایر بورس­‌های بزرگ، شامل «Bolsa de Mercadoriasy Futures» در سائو پائولو، «بورس آتی مالی بین المللی توکیو»، «بورس بین المللی سنگاپور» و «بورس آتی سیدنی» می‌باشد.

نمونه‌های قراردادهای آتی

نمونه های قراردادهای آتی موارد زیر می باشد:

قراردادهای آتی بر روی نرخ بهره کوتاه مدت:

قراردادهای آتی بر روی نرخ بهره کوتاه مدت عمدتا شامل آن دسته از قراردادهای آتی است که بر روی اوراق خزانه امریکا و سپرده‌­های یورو دلاری منتشر و در بورس شیکاگو معامله می­‌شود.

قراردادهای آتی اوراق خزانه نخستین قراردادهای آتی نرخ بهره بوده که در سال ۱۹۷۶ ایجاد شد. این قراردادها بر پایه اوراق خزانه ۹۰ روزه دولت آمریکا قرار داشته که در واقع مهمترین ابزار بدهی دولت امریکا محسوب می­‌شود.

اوراق خزانه ابزاری است که به کسر فروخته می­‌شود یعنی قیمت آن معادل ارزش اسمی آن منهای مبلغ کسری است که بیانگر بهره اوراق است. خریداران اوراق خزانه در واقع کسانی هستند که به صورت کوتاه مدت به دولت امریکا وام می­‌دهند.

پس با استدلال مشابه، می­‌توان دریافت خریداران قراردادهای آتی اوراق خزانه در واقع وام­ دهندگانی هستند که نرخ اعطای وام را برای برای دوره مشخصی در آینده برای خود تثبیت می‌کنند.

قراردادهای آتی بر روی نرخ بهره میان ­مدت و بلند مدت در امریکا:

 مهمترین قراردادهای آتی که بر روی نرخ بهره میان مدت و بلندمدت وجود دارد به قراردادهای آتی بر روی اسناد خزانه و اوراق قرضه خزانه دولت امریکا مربوط می­‌شود.

سر رسید اسناد خزانه ۲ تا ۱۰ سال و سر رسید اوراق قرضه خزانه بیشتر از ۱۰ سال است. قراردادهای آتی که بر مبنای ابزارهای اخیر تعریف شده­‌اند از بازار فعالی در بورس معاملات آتی شیکاگو برخوردارند.

قراردادهای آتی یورو دلاری:

 ابزار دیگری است که بر پایه سپرده­‌های یورو دلاری ۹۰ روزه با مبلغ فرضی یک میلیون دلار قرار دارد و در بورس معاملات آتی شیکاگو معامله می‌شود. در اینجا دارایی پایه موضوع قرارداد نرخ بهره سپرده‌­های مدت­ دار دلاری است که توسط بانک‌­های واقع در لندن منتشر می­‌شود.

این سپرده­‌ها به سپرده­‌های یورو دلاری و نرخ بهره آنها به لایبور موسوم است.

ساختار قراردادهای آتی یورودلاری کاملا شبیه قراردادهای آتی اوراق خزانه است و تسویه انها در تاریخ انقضاء بر پایه نرخ اعلام شده از سوی سندیکای بانکداران بریتانیا صورت می‌­گیرد.

قیمت قراردادهای آتی یورو دلاری به صورت (نرخ لایبور -۱۰۰) اعلام می­‌شود که به شاخص بازار بین المللی پول (IMM Index) موسوم است.

در حال حاضر بازار قراردادهای آتی یورودلاری نسبت به قراردادهای آتی اوراق خزانه از رونق و اهمیت بیشتری برخوردار است. نرخ اوراق خزانه تا اندازه زیادی تحت تأثیر سیاست‌­های دولت آمریکا، کسری بودجه، برنامه تأمین مالی دولت و سیاست­‌های پولی خزانه­ داری آمریکا قرار دارد.

هرچند نرخ یورو دلار هم از عوامل اخیر تأثیر می­‌پذیرد ولی میزان این تأثیر پذیری کمتر بوده و نرخ آن به عنوان نرخ واقعی تأمین مالی بخش خصوصی محسوب می­‌شود.

معاملات قراردادهای آتی نرخ ارز:

 این معاملات در مقایسه با پیمان­‌های آتی نرخ ارز بسیار اندک است و عمدتا به معاملات صورت گرفته در بورس شیکاگو محدود می­‌شود.

بیشتر معاملات بر روی ارزهای یورو، دلار کانادا، فرانک سوئیس، ین ژاپن، پوند انگلیسی، پزو مکزیک و دلار استرالیا صورت می­‌گیرد.

معاملات بر روی هر ارز، مبلغ مشخصی را پوشش می­‌دهد و اعلام قیمت برحسب واحد معینی انجام می­‌شود.

فواید قرارداد آتی

به وسیله قرارداد اتی فروشنده می‌­توان قیمت فروش مورد نظر خود را برای زمان آینده تثبیت نمایند و در برابر نوسانات مربوط به تغییر قیمت کالا (سهام)، قیمت مد نظر خود را حفظ نماید و از ریسک مربوط به نوسانات قیمت جلوگیری نماید.

مصرف کننده کالا نیز می­‌تواند از طریق این قرارداد از دریافت میزان کالای (سهام) مورد نظر خود در ماه مورد نظر با قیمت تثبیت شده اطمینان حاصل نماید.

معامله گر (دلال) نیز می‌­تواند از نوسانات قیمت قرارداد آتی یا خرید و فروش قرارداد آتی سود کسب نماید.

این افراد با خرید و فروش قرارداد آتی در جهتی که از قیمت­‌ها پیش­بینی می‌نمایند می­‌توانند سود کسب نمایند، به عنوان مثال در زمانی که قیمت‌­ها در حال افزایش می‌­باشد با خرید یک قرارداد آتی به قیمت پایین­ تر از روند افزایشی قیمت سود کسب نماید و در زمانی که قیمت­‌ها در حال کاهش می­‌باشد می­‌تواند با فروش یک قرارداد آتی از روند کاهشی قیمت‌­ها سود کسب نماید.