بازار آتی چیست؟
بازار آتی چیست؟
بازار آتی در همه جهان از زمان شکل گیری به دلیل ویژگی های ممتاز خود موفق به جذب سرمایه گذاران متعددی شده است. خوشبختانه در ایران بازار آتی سکه به همت بورس کالا از آذر ماه سال ۱۳۸۷ راه اندازی شد و اکنون با تجربهای نزدیک به یک دهه به بلوغ خود رسیده است.
بدیهی است استفاده از مزیتهای استثنایی این بازار نیازمند کسب دانش کافی است. با توجه به ماهیت رقابتی این بازار، آگاهی از قوانین و دستورالعمل ها، شناخت روش ها و ابزارهای تحلیلی، توانایی تدوین استراتژی صحیح معاملاتی و مطلع بودن از خطرات و ریسک های بالقوه موجود، امری ضروری است.
قرارداد آتی (Future market) چیست؟
قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص(سکه طلا، زعفران) را به قیمتی که الان تعیین میکنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد میشود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند.
مزیت های مهم بازار آتی
- وجود اهرم در معاملات (یعنی میتوانیم با چندین برابر پول خود معامله کنیم)
- دو طرفه بودن بازار (هم از بالا رفتن قیمت میتوان سود کرد و هم از افت قیمتها).
اهرم مالی بازار آتی چیست؟
چنانچه میدانید از اهرم در مواقعی استفاده میشود که میخواهیم با وارد کردن نیرویی کوچک، نتیجهای بسیار بزرگ تر بدست آوریم. افراد با هوش مالی بالا همواره به دنبال یافتن فرصتهای سرمایه گذاری با قابلیت اهرمی هستند، اهرم میتواند با تغییر در زمان، نتیجه نهایی، مواد اولیه و یا سرمایه اولیه، به سرمایه گذاران فرصت ثروتمند شدن دهد.
همچنین استفاده اشتباه از وضعیت های اهرمی میتواند منجر به شکست های سنگین مالی شود، لذا افرادی با درجه ریسک پذیری بالاتر و هوش و ذکاوت بالا همواره به دنبال سرمایه گذاری های با اهرم بالاتر هستند.
بازار آتی این اهرم را از طریق سرمایه اولیه برای معامله گران ایجاد کرده است. یعنی با در اختیار داشتن مبلغ یک دهم قرارداد میتوانند بر روی کل قرارداد سرمایه گذاری کنند و سود ۱۰ برابری و یا زیان ۱۰ برابری به حساب آنها منظور گردد.
در معاملات آتی مشتری با واریز مبلغی به عنوان ضمانت نزد بورس کالا اقدام به خرید و یا فروش می نماید، در صورت پیش بینی درست قیمت ، سود مشتری به حسابش واریز و در صورت زیان از مبلغ ضمانت مشتری برداشت و به حساب طرف مقابل واریز می گردد.
دو طرفه بودن بازار آتی به چه معناست؟
در بازار فیزیکی (نقدی) افراد وقتی محصولی را خریداری می کنند این انتظار را دارند که قیمت افزایش یابد تا آنها با فروش در قیمت بالاتر سود کسب کنند. یعنی معامله گران فقط زمانی میتوانند از بازار سود کسب کنند که قیمت ها رشد کند. ولی زمانی که قیمت در حال کاهش است عملا نمیتوانند انتظار سود داشته باشند.
برخلاف بازار نقدی در معاملات آتی ، افراد می توانند هم در جهت افزایش قیمت و هم در جهت کاهش قیمت سود کسب کنند. یعنی وقتی قیمت افزایش می یابد افراد در قیمت پایین خرید خود را انجام داده و در قیمت بالاتر آن را به فروش می رسانند. از طرفی وقتی سرمایه گذاران پیش بینی میکنند که قیمت ها کاهش خواهد یافت، در قیمت بالاتر اقدام به پیش فروش سکه کرده و پس از کاهش قیمت ها اقدام به خرید همان تعداد سکه می کنند و از اختلاف بین فروش و خرید منفعت کسب می کنند.
این سبب می شود که بدون توجه به شرایط اقتصادی شما بتوانید با تشخیص درست جهت بازار از حرکت قیمت ها در هر طرف کسب سود کنید.
وجه تضمین قرارداد آتی چیست؟
در قرارداد آتی به منظور اطمینان از انجام تعهدات، هر یک از طرفین معامله درصدی از ارزش قرارداد را به عنوان “وجه تضمین اولیه” نزد کارگزار سپردهگذاری میکنند که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هر یک از طرفین تعدیل میشود. بر همین اساس مبلغ وجه تضمین اولیه متغیری است که بر اساس فرمول تسویه روزانه قراردادهای آتی در بورس کالا تعیین و اعلام می شود، بنابراین با کاهش قیمت ها، این مبلغ از حساب سپرده خریدار کسر و به حساب سپرده فروشنده افزوده میشود و بالعکس.
اساس تعیین قیمت معاملات بازار آتی چگونه است؟
قیمت قرارداد آتی یک کالا در بورس از طریق تعامل نیروهای عرضه و تقاضا در بازار طی یک جلسه معاملاتی بطور شفاف و آزاد تعیین میگردد.
لازم به ذکر است که انتظارات مشتریان نسبت به شرایط کسب و کار در بازار، تغییرات قیمتی ،تعدیلات فصلی و … نیز علاوه بر عوامل عرضه و تقاضای بازار نقش مهمی را در تعیین قیمت ایفا میکنند.
همچنین عوامل دیگری مثل شرایط تولید، عرضه محصولات جانبی، وجود محصول نهایی در بازار، در دسترس بودن نیروی کار، میزان موارد مصرف کالای موردنظر، حمل و نقل، نرخ بهره و هزینه فرصت و سرمایه مشتریان بازار نیز نقش مهمی را در تعیین قیمت های آتی ایفاء میکنند.
ویژگی کالاهای پذیرفته شده در بورس چیست؟
در بورس کالا اقلام مختلف کالایی نظیر فلزات، کالاهای کشاورزی، محصولات صنعتی و معدنی قابل معامله و پذیرش هستند به شرط اینکه استانداردها و شرایط مورد نظر بورس را کسب نمایند.
لذا ویژگی اصلی کالاهای بورسی احراز شرایط استاندارد بورس جهت معامله میباشد که این شرایط شامل کیفیت کالا، نحوه تحویل، اندازه قراردادها ، کارمزدها، جریمهها و … است.
آیا معاملات بازار آتی خطرناک است؟
معاملات آتی خطر ندارد. معامله گرانی خطرناکاند که معامله آتی را نمیشناسند ولی وارد معامله آتی میشوند. روش تسویه را نمیدانند و با چگونگی پوشش ریسک آشنایی ندارند. از این رو لازم است معامله گران قبل از هر چیز با معاملات آتی آشنا شوند.
معاملات بازار آتی، چه منافعی برای معامله گران دارد؟
۱- مدیریت نمودن ریسک معامله از طریق پوشش دادن آن (Hedging)
در معاملات بازار آتی سرمایه گذاران میتوانند از قرار گرفتن دارائی هایشان در معرض نوسانات قیمت بازار جلوگیری نمایند و با خرید و فروش به موقع قراردادهای آتی، زیان خود را کاهش داده یا از آن جلوگیری نمایند.
۲- استفاده از منافع اهرم مالی (Leverage)
معامله قراردادهای آتی در برگیرندهی مقدار زیادی ریسک است و به معامله گران فرصت بدست آوردن سود زیادی را نیز میدهد. معامله گر با یک سپرده اولیه اندک، میتواند معادل ارزش دارایی را کنترل کند.
۳- کمک به کشف قیمت
تقابل عرضه و تقاضا در بازار منجر به کشف قیمت میگردد از این رو به دلیل حجم بالای اینگونه معاملات، قیمت های عادلانه و شفاف از این بازار استخراج میگردد و نهایتا این شرایط به نفع تولیدکننده و مصرف کننده خواهد بود.
۴- امکان نقد شوندگی زیاد قرارداد آتی در دست معامله گر
در قراردادهای آتی برای اینکه سرمایه گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشد نیاز به مالک بودن آن کالا یا دارایی معین ندارد، بلکه با عمل پیش فروش میتواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آنرا از بازار فیزیکی تهیه نماید.
۵- تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای بورس
اتاق پایاپای بورس هر نقش مهمی را جهت تضمین عملکرد مالی قراردادهای آتی معامله شده در بورس ایفاء میکند و به عنوان پشتوانه قابل اطمینان برای طرفین معامله خریدار و فروشنده در اجرای سالم معاملات آتی در بورس است.
بدین صورت که ریسک طرف مقابل را حذف میکند و در حقیقت اتاق پایاپای هر بورس در مقابل خریدار نقش فروشنده و در مقابل فروشنده نقش خریدار را ایفاء میکنداز این جهت کلیه قراردادهای آتی معامله شده در بورس را تضمین نموده و سرمایه گذاران از این جهت اطمینان خاطر حاصل مینمایند.
۶- سرعت نقد شوندگی
با ورود معاملات بازار آتی به بورس سرعت نقدشوندگی در بازار و نیز نقدینگی در بازار افزایش مییابد و سرمایه ها بصورت جهت دار به بورس بازمیگردد.
۷- استاندارد شدن قرار داد ها
کلیه قراردادهایی که در بورس معامله میشوند، باید استانداردهای لازم را دارا باشند و در کلیه بورس ها واحد پذیرش و استاندارد کالا فعالیت دارند که محصولات را از نظر کمیت و کیفیت با استاندارد تعریف شده توسط بورس تطبیق می دهند. بنابراین محصولاتی که وارد بورس می شوند به قراردادی استاندارد تبدیل میشوند.
۸- هزینه اندک معاملات
مطالعات نشان داده است که معاملات آتی هزینه های معادل یک دهم هزینه معاملات سهام را دارد.
در این مطلب به زبان ساده با تعریف قرارداد آتی و مزایای آن آشنا شدیم. دانستیم که وجود اهرم در معاملات و دو طرفه بودن بازار به ما کمک میکند تا سود قابل توجهی از سرمایه گذاری خود به دست آوریم. همچنین بازار آتی هم برای کسانی مورد استفاده است که قصد دارند ریسک خود را کاهش دهند و هم برای نوسان گیران که قصد دارند از تغییرات قیمت سود کسب نمایند.
به طور کلی با توجه به این مزایا ،این بازار می تواند جزء گزینههای مناسب برای سرمایه گذاری باشد.
دارایی پایه
ابزارهای مشتقه (از جمله قراردادهای آتی) ابزاری هستند که قیمت و ارزش آنها از یک نوع دارایی که اصطلاحاً به آن “دارایی پایه” میگویند، مشتق میشود.
معمولاً در بورسهای کالایی دنیا، داراییهای مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراوردههای نفتی و سایر محصولات به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح میگردند.
در حال حاضر در بورس کالای ایران تنها سکه طلا در قالب قرارداد آتی معامله میشود. این درحالی است که در سالهای اخیر قرارداد آتی بر روی داراییهای دیگری از جمله زیره سبز، کنجاله سویا، کاتد مس، شمش طلا نیز قابل معامله بوده است. احتمال افزایش داراییهای پایه از جمله زعفران، قیر و محصولات دیگر در آینده نزدیک بالا است.
در صورتی که دارایی مورد نظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل قبول کالا توسط بورس تعیین شود. دلیل این امر آن است که کالاهای مختلف با شرایط کمی و کیفی متفاوت ممکن است، در بازار موجود باشد. به عنوان مثال در بورس کالای ایران و در مورد قراردهای آتی سکه باید نوع سکه، عیارو وزن آن و سایر موارد کاملاً مشخص شود. در حال حاضر سکه مورد تایید بورس کالای ایران، سکه طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی (ره) تعیین شده که براساس استاندارد بانک مرکزی با عیار ۹۰۰ در هزار با وزن۸/۱۳۳ گرم است.
اندازه قرارداد آتی
تمامی ویژگی های مورد نظر یک قرارداد آتی در قالب مستندی به نام مشخصات قرارداد آتی توسط بورس کالا به اطلاع عموم میرسد.یکی از ویژگیهای اصلی یک قرارداد آتی، اندازه هر قرارداد است.
در قراردادهای آتی سکه، اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین میشود و سرمایهگذاران صرفاً میتوانند مضربهای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. در حال حاضر، اندازه قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالا، ۱۰ عدد سکه طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی( ضرب سال ۱۳۸۶) است.
به عبارتی سرمایهگذاران طی انجام خرید و یا فروش یک قرارداد آتی سکه، ۱۰ سکه طلای تمام بهار خریداری نموده و یا به فروش میرسانند.با توجه به اینکه هر قرارداد شامل ۱۰ سکه است، بنابراین اگر یک سرمایهگذار قصد خرید یا فروش ۵۰ سکه طلا را در معاملات آتی سکه داشته باشد، میبایست ۵ قرارداد آتی سکه طلا خرید کرده یا به فروش برساند.
حداقل تغییر قیمت سفارشات (tick price)
در وارد کردن قیمت سفارشات، در سامانه معاملات آتی سکه با یک محدودیت روبرو هستیم. به این صورت که قیمتهای وارد شده به سیستم باید حتما مضربی از ۵۰۰ تومان (معادل ۵,۰۰۰ ریال) باشد، یعنی تغییر قیمتها در آتی باید ۵۰۰ تومان به ۵۰۰ تومان انجام شود.
به عنوان مثال معاملهگری که قصد وارد کردن سفارشی با قیمت ۱۱,۲۵۷,۴۴۰ ریال داشته است، ناچار است سفارش خود را بر روی یکی از قیمت های ۱۱,۲۵۵,۰۰۰ و یا ۱۱,۲۶۰,۰۰۰ قرار دهد.
حداقل قیمت تغییر سفارش در بازارهای مختلف متفاوت است و با توجه به شرایط بازار تعیین میگردد.
در سال های اولیه راه اندازی قرارداد آتی سکه، حداقل تغییر قیمت سفارش در بازار آتی ۱۰۰ تومان تعیین شده بوده اما این مقدار از شهریور ۱۳۹۱ توسط بورس کالا به ۵۰۰ تومان تغییر یافت.
سقف موقعیت تعهدی باز
بر اساس دستورالعمل اجرایی معاملات آتی اتخاذ موقعیتهای تعهدی باز با محدودیتهایی روبروست، به این معنی که یک مشتری مجاز نیست بیش از حد معینی که توسط هیئت پذیرش تعیین میشود موقعیت تعهدی اخذ کند.
– سقف موقعیت های تعهدی باز هر مشتری با توجه به شرایط بازار تعیین میشود و از ابتدای راه اندازی بازار آتی تا کنون این سقف چندین بار تغییر کرده است.
– مزیت اصلی قراردادن سقف موقعیت تعهدی این است که یک مشتری با پول زیاد نمیتواند بر قیمتها تاثیر عمدهای داشته باشد، و یا اینکه بهنحوی با قیمتها بازی کند.
– هر چه تعداد فعالین بازار بیشتر شود، امکان اینکه یک نفر بتواند در قیمتها تاثیر عمدهای داشته باشد، کمتر میشود و به تبع آن بورس میتواند سقف موجود را افزایش دهد.
– هم اکنون سقف موقعیتهای تعهدی برای مشتریان حقیقی و حقوقی به شرح زیر است.
محدودیت برای مشتریان حقیقی:
– مشتریان حقیقی مجازند در هر نماد معاملاتی (سررسید فعال) حداکثر ۲۵۰ موقعیت تعهدی خرید یا فروش اخذ نمایند.
– مجموع موقعیتهای مشتری حقیقی در تمامی نمادهای معاملاتی (سررسید فعال) نباید از ۷۵۰ موقعیت تجاوز کند. به عبارتی مشتری میتواند در مجموع ۷۵۰ موقعیت اعم از خرید و فروش در سررسیدهای مختلف داشته باشد.
محدودیت برای مشتری حقوقی:
– اشخاص حقوقی مجاز هستند که ۲۵۰ موقعیت در هر نماد معاملاتی اخذ نمایند و این تعداد میتواند تا ۱۰ درصد سرمایه ثبتی شرکت افزایش یابد به شرطی که از ۲۰ درصد موقعیتهای تعهدی باز کل بازار فراتر نرود.
*توجه به این نکته لازم است که سقف موقعیت باز، اشتباها نباید به عنوان سقف تعداد معاملات در نظر گرفته شود. چرا که تعداد معاملات در یک جلسه معاملاتی سقفی ندارد و مشتریان میتوانند هر تعداد بار که میخواهند موقعیتهای خود را باز و بسته کنند. ولی نباید در هیچ لحظهای بیش ۲۵۰ موقعیت باز (در هر سررسید) داشته باشند.
محصولات مورد معامله در بازار آتی چیست؟
ابزارهای مشتقه (ازجمله قراردادهای آتی) ابزاری هستند که قیمت و ارزش آنها از یک نوع دارایی که اصطلاحاً به آن “دارایی پایه” میگویند، مشتق میشود. معمولاً در بورسهای کالایی دنیا، داراییهای مختلفی ازجمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراوردههای نفتی و سایر محصولات بهعنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح میگردند.
در حال حاضر در بورس کالای ایران محصول زیره سبز، زعفران و پسته در قالب قرارداد آتی معامله میشود. این در حالی است که در آینده با ایجاد شرایط مطلوب محصولات دیگر نیز میتوانند در بازار آتی معامله شوند. درصورتیکه دارایی موردنظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابلقبول کالا توسط بورس تعیین شود. دلیل این امر آن است که کالاهای مختلف با شرایط کمی و کیفی متفاوت ممکن است در بازار موجود باشد.
معاملات بازار آتی و نوسانات قیمت
در یک جمع بندی کلی می توان در باره ی بازار آتی گفت، بازار معاملات آتی، یک مرکز مالی برای انجام دادن قرارداد های آتی استاندارد است، که مانند یک توافق نامه قانونی عمل می کند.
این بازار دارای حد و مرزی معین می باشد و برای خرید، فروش کالا های اقتصادی یا ابزار های مالی به کار می رود. دقت داشته باشید که کالا های تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد، کیفیت و کمیت باشد. اگر قصد دارید که این معامله را انجام دهید، حتما زمان و محل تحویل آن را از قبل مشخص کنید. قرارداد های آتی معمولا به ۲ دسته اصلی؛ آتی سهم و آتی کالا تقسیم می شود. استفاده از معاملات آتی، می تواند به عنوان یک راه کار برای جذب نقدینگی به کار رود.
آیا معاملات بازار آتی می تواند موجب نوسانات قیمت ها شود؟
بازار معاملات آتی، یک مرکز مالی برای انجام دادن قرارداد های آتی استاندارد است، که مانند یک توافق نامه قانونی عمل می کند. این بازار دارای حد و مرزی معین می باشد و برای خرید، فروش کالا های اقتصادی یا ابزار های مالی به کار می رود. دقت داشته باشید که کالا های تحویلی قرارداد آتی باید دارای استاندارد، کیفیت و کمیت باشد. اگر قصد دارید که این معامله را انجام دهید، حتما زمان و محل تحویل آن را از قبل مشخص کنید. قرارداد های آتی معمولا به ۲ دسته اصلی؛ آتی سهم و آتی کالا تقسیم می شود. استفاده از معاملات آتی، می تواند به عنوان یک راه کار برای جذب نقدینگی به کار رود.
برخی از ویژگی های معاملات بازار آتی
- قرارداد آتی دارای سر رسیدی معین می باشد.
- در قراردادهای آتی برای این که افراد سرمایه گذار قادر به فروش قرارداد آتی باشند، نیاز به مالکیت آن دارایی معین ندارند و با عمل پیش فروش می تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد.
- مقدار دارایی های پایه تعهد شده در قرارداد نیز مشخص است.
- طرفین قرارداد الزامات سپرده دارند.
- نوع دارایی های پایه قرارداد آتی، معلوم می باشند.
- معاملات این قرارداد ها نسبت به معاملات نقدی از هزینه معاملاتی کمتری برخوردار هستند.
- با توجه به قرارداد می توانید به صورت روزانه تسویه کنید.
- قیمت دارایی های پایه تعهد شده، معین است.
- شرایط استاندارد قرارداد آتی باعث می شود که افراد نتوانند به صورت دقیق به همه نیازهای شرکت کنندگان در بازارهای مالی پاسخ بدهند.
گاهی ممکن است نوسانات قیمت؛ کاهش و افزایش ریسک معاملات آتی توسط بورس تغییر کند. اما توجه داشته باشید که به وسیله قرارداد آتی، می توانید قیمت فروش مورد نظر خود را برای زمان آینده تثبیت کنید و در برابر نوسانات مربوط به تغییر قیمت سهام، قیمت مورد نظر خود را حفظ نمایید. نا گفته نماند که دلالان نیز می توانند از نوسانات قیمت قرارداد آتی یا خرید و فروش قرارداد آتی سود به دست آورند. اما باید از ریسک مربوط به نوسانات قیمت جلوگیری شود.